Doživotni predsednik socijalističke Jugoslavije Josip Broz Tito preminuo je pre tri decenije, 4. maja 1980. godine. Iako o njemu postoje oprečna mišljenja, period Titove vladavine među običnim ljudima u svim republikama bivše države i dalje važi za simbol boljeg, sigurnijeg i uređenijeg života.
Mnogi su 4. maja stali i plakali na ulici kada su čuli vest da je “u 15.05, u Kliničko bolničkom centru u Ljubljani, umro drug Tito, najveći sin naših naroda i narodnosti”, a četiri dana kasnije, na sahranu obožavanog lidera SFRJ u Beogradu došlo je 700.000 ljudi, ali i 209 državnih delegacija iz 128 zemalja sveta, pa je to bio najposećeniji pogreb nekog državnika u 20. veku.
Poslednju poštu pokojniku, osnivaču Pokreta nesvrstanih, odali su na licu mesta 31 predsednik države, 22 premijera, četiri kralja, šest prinčeva i 11 predsednika nacionalnih parlamenata. U svetu podeljenom po hladnoratovskih linija, bili su državnici iz oba tabora.
Tito je rođen 7. maja 1892. u zagorskom selu Kumrovec u porodici Franje Broza, siromašnog hrvatskog seljaka, i majke Marije Javoršek, rodom iz Slovenije.
U raznim dokumentima pominju se različiti datumi njegovog rođenja, ali je 25. maj – datum iz vremena kada je Tito služio austrijsku vojsku – slavljen kao njegov rođendan, pa je i Hitler na taj dan 1944. naredio njegovo hvatanje u čuvenoj operaciji “Desant na Drvar”.
Posle rata, u skladu s “kultom ličnosti” koji je izgradio, njegov rođendan je slavljen kao “Dan mladosti”, kada je organizovana štafeta mladosti koja je iz ruke u ruku nošena kroz celu zemlju da bi mu bila uručena na završnom sletu u Beogradu.
Broz je završio bravarski zanat u Sisku, a 1910. se zaposlio kao metalski radnik u Zagrebu, gde je postao član Saveza metalskih radnika i Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slovenije.
Vojni rok služio je u Beču i Zagrebu, gde je 1914. završio podoficirsku školu sa činom vodnika. Nakon izbijanja Prvog svetskog rata uhapšen je zbog antiratne propagande i zatvoren u Petrovaradinsku tvrđavu, ali je ubrzo pušten i poslat na srpski front.
Učestvovao je u borbama protiv Srba na Drini, Gučevu, Mačkovom kamenu, a zatim i u bitkama na Ceru i Kolubari, a 1915. godine je poslat na ruski front, pa je na Karpatima ranjen i zarobljen.
Posle 13 meseci lečenja, upućen je na prinudni rad na Uralu, odakle je pobegeo, pridružio se Internacionalnoj crvenoj gardi i u julu 1917. učestvovao u boljševičkim demonstracijama.
Tada je prihvatio lenjinizam kao političku orjentaciju, a 1920. postaje i član Jugoslovenske sekcije Ruske KP (boljševika).
U Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca vratio se 1923. i počeo da se bavi revolucionarnim radom, da bi 1927. postao organizacioni sekretar Gradskog komiteta KPJ u Zagrebu.
Krajem juna 1928. vodi antirežimske demonstracije zbog ubistva vođa Hrvatske seljačke stranke u parlamentu, a 4. avgusta je uhapšen ispred stana u kome je pronađeno nekoliko bombi.
U takozvanom “bombaškom procesu”, na kome je izjavio da “priznaje samo sud vlastite partije”, osuđen je kao terorista na pet godina robije koju je izdržavao u Lepoglavi i Mariboru.
Po izlasku iz zatvora je interniran u Kumrovec u kućni pritvor, ali ubrzo odlazi u Beč i od tada živi s lažnim dokumentima kao “profesionalni revolucionar”.
Broz je februara 1935. otišao u Moskvu, u Kominterni je radio pod imenom Fridrih Valter i postao član njenog balkanskog sekretarijata u vreme kada je likvidiran znatan broj jugoslovenskih komunističkih prvaka.
Po povratku u Kraljevinu Jugoslaviju, a voljom Staljina, nakon smenjivanja i likvidacije Milana Gorkića, preuzeo je i njeno rukovođenje.
Tito je oktobra 1940. sastavio novo rukovodstvo KPJ i izložio strategiju komunističkog delovanja koja se temeljila na oružanom ustanku protiv okupatora, uz istovremeno osvajanje vlasti i promenu kapitalističkog društvenog sistema.
Posle napada Nemačke na Kraljevinu Jugoslaviju, Tito dolazi u Beograd i krajem juna 1941. pokreće oružani ustanak i revoluciju.
Na slobodnu partizansku teritoriju otišao je 16. septembra iste godine i komandovao najvećim gerilskim pokretom u porobljenoj Evropi.
Posedovao je nesumnjiv vojnički talenat, a o tome svedoči činjenica da je razradio koncepciju stvaranja partizanskih odreda i Pokreta narodnog oslobođenja iz kojeg je 26. novembra 1942. nastala Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije (NOVJ).
Tito je iz rata izašao sa činom maršala, kao legendarni vođa anitfašističkog pokreta. Bio je jedini vrhovni komandant u Drugom svetskom ratu koji je ranjen u borbama na Sutjesci.
Posle rata, u skladu s revolucionarnim idejama, ukinuo je monarhiju i višestranački sistem i odmah 1945. izabran za predsednika vlade i ministra odbrane, da bi predsednik države postao 1953.
Na najvišu funkciju je biran sedam puta, s tim što je doživotni predsednik države i partije postao maja 1974., a bio je ujedno i vrhovni komandant oružanih snaga i Saveta nacionalne odbrane.
U zanosu revolucionarne “pravde” odmah posle rata, pod maskom “borbe protiv saradnika okupatora”, komunisti pod Titovim vođstvom surovo su se obračunali sa ideološkim i političkim protivnicima, čime je nepovratno uništen čitav građanski sloj.
Kada je juna 1948. godine došlo do sukoba sa KP Sovjetskog saveza, Tito i rukovodstvo odbacili su Rezoluciju Informbiroa, kojom su proglašeni za “bandu zaverenika, špijuna i ideoloških jeretika”, uz objašnjenje da Staljin nije želeo nezavisan pokret u Jugoslaviji.
Nastao je obračun sa stvarnim i “imaginarnim” pristalicama Informbiroa od kojih su neki preko noći likvidirani, a desetine hiljada zatočene na “Golom otoku”.
Broj žrtava u posleratnom obračunu sa kolaboracionistima, komunističkom teroru i čistkama nije tačno utvrđen, a prema najnovijim istraživanjima stradalo je oko 50.000 ljudi.
Posle obračuna sa Staljinom, u vreme hladnog rata, Tito je na međunarodnoj sceni pozicionirao zemlju između Istoka i Zapada, zbog čega je od polovine pedesetih godina 20. veka, Jugoslavija decenijama dobijala značajnu finansijsku i vojnu pomoć SAD.
Kao izuzetno vešt državnik i ideolog, Tito je u vreme liberalizacije pod vladavinom Hruščova, ubrzo normalizovao odnose sa SSSR-om.
Tito je bio strateg celokupne spoljne politike u NOB, a posle pobede i obnove zemlje, od 1956. okreće se prevashodno spoljnoj politici i jačanju položaja zemlje na međunarodnoj sceni.
Sa liderima Indije i Egipta Nehruom i Naserom inicirao je osnivanje Pokreta nesvrstanih zemalja 1961. godine u Beogradu. Pokret je imao veliki značaj u blokovski podeljenom svetu i uspeo vrlo brzo da okupi veliki broj država Azije, Afrike i Južne Amerike.
Tito je inicirao i sa najbližim saradnicima osmislio sistem samoupravljanja i društvenog upravljanja, ali uprkos proklamovanom “bratstvu i jedinstvu” nije uspeo da obuzda nacionalizam i seperatizam.
Rukovodstvo sa Titom na čelu obračunava se 1971. godine sa masovnim pokretom hrvatskih nacionalista i šovinista, ali i podržava konzervativne snage u obračunu sa srpskim liberalima 1972.
Prema mnogim viđenjima, sa Titovom smrću su krenuli dezintegracioni procesi u SFRJ, a u godinama pred raspad zemlje, počele su kritike i distanciranja od njegovog lika i dela.
Optuživan je za stradanja političkih neistomišljenika tokom svoje dugogodišnje vladavine, ali i za vođenje ekonomske politike zasnovane na uzimanju kredita kako bi se održavalo blagostanje, što je, tvrdi se, proizvelo veliki spoljni dug i potonju ekonomsku krizu u SFRJ.
Javile su se i brojne teorije zavere koje su nastojale da “razotkriju” pozadinu ogromne Titove moći i ugleda u zemlji i svetu.
T
ako se tvrdilo da je pravi Tito zamenjen dvojnikom, da je sahranjen bez ideoloških obeležja zato što je bio mason, da zapravo i nije sahranjen tamo gde mu se grob nalazi, u Kući cveća na Dedinju.
Ali, 30 godina posle Titove smrti i 20 godina nakon početka krvavog brodoloma “Titove Jugoslavije”, sećanja na visok životni standard, uređenost i bezbednost u toj zemlji veoma su jaka, naročito u okolnostima tranzicije i dugogodišnje opšte krize, lik predsednika SFRJ je ponovo u žiži, a Kuća cveća je u poslednjih 10 godina sve popularnija destinacija za turiste iz sveta i regiona.
Kroz Kuću cveća, u sklopu Muzeja istorije Jugoslavije, prošlo je oko 17 miliona ljudi, počev od 1980. godine. Poseta se u devedesetim značajno smanjila, a u prethodnoj deceniji je opet počela da raste.
Muzej istorije Jugoslavije je u poslednje dve godine organizovao nekoliko vrednih izložbi koje ilustruju značaj i hobije pokojnog predsednika SFRJ.
U toku je izložba “Joko Ono – Džon Lenon – Tito”, koja je otvorena 1. maja, i zasnovana na mirovnoj akciji “Žirovi” pokojnog člana “Bitlsa” i njegove supruge. Tito je bio jedan od 50 svetskih lidera kojima su Lenon i Ono poslali pakete sa po dva žira sa molbom da ih zasade u ime mira.
Za period od 21. do 25. maja ove godine, u Muzeju istorije Jugoslavije biće održana manifestacija “ORA 2010”, koja je inspirisana fenomenom Dana mladosti i kulta Titove ličnosti.
U februaru 2010. godine, posetioci Muzeja su mogli da vide izložbu “Tito foto” koje je načinio predsednik Jugoslavije lično, a kojem je pravljenje fotografija bilo omiljen hobi.
Muzej istorije Jugoslavije je u martu 2009. godine priredio izložbu “Efekat Tito” koja je iznela tezu o Titovoj harizmi kao njegovoj političkoj legitimaciji, a tom prilikom predstavljeni su pokloni koje je predsednik SFRJ dobijao od građana, 22.000 štafeta koje su se nosile u Titovu čast, i brojna svedočanstva o njegovom životu.
