Javni beležnik (lat. notarius – pisar) je lice kome je država priznala posebno ovlašćenje za overu građansko-pravnih dokumenata. Još od antičkih vremena, javni beležnici su stavljali potpis i pečat na dokumenta i dajući pravnu snagu takvom dokumentu jamčili za njegovu verodostojnost. Ranije su javni beležnici bili državni službenici, a javno beležništvo stvar uprave jer je država svojim aktom osnivala službu javnog beležnika kao organ uprave.
Danas je javni beležnik nezavisna i slobodna profesija koju obavljaju privatna lica koja ispunjavaju određene uslove predviđene od strane države za obavljanje te delatnosti, obično prijavom na konkurs nadležnog organa i polaganjem predviđenog stručnog ispita. Dok u Srbiji još nije donet zakon o javnim beležnicima, tokom devedesetih godina, u svim ostalim bivšim jugoslovenskim republikama doneti su odgovarajući propisi kojima se reguliše ova oblast.
-Delatnost javnih beležnika se sastoji u službenoj overi privatno-pravih isprava, tj. građansko-pravne akata poput ugovora, poklona, testamenta, podele imovine, usvajanja, izjava i potvrda javno-pravnih isprava, tj. pravne činjenice od značaja za građansko-pravne odnose, poput rođenja, smrt, venčanja, razvoda, nasleđivanja, identiteta, stručne spreme i radnog iskustva, činjenice od značaja za građansko-pravni promet kao što je overa verodostojnosti potpisa i pečata, istovetnost kopije, izvoda, prevoda i sl. sa originalom, izvršnih dokumenata iz poverilačko-dužničkog odnosa, kao što su ugovori o vraćanju i naplati dugovanja, i obavljaju i druge prateće poslove kao što je primanje na čuvanje isprava, novca i predmeta od vrednosti, dokumenata (npr. testamenta) radi predaje drugim osobama ili nadležnim organima, sastavljanje dokumenata za overu u ime i za račun klijenta, obavljanje drugih poslova po nalogu suda ili državnih organa u postupicma određenim zakonom, itd., kaže Nebojša Šarkić, profesor Pravnog fakulteta Univerziteta Union iz Beograda.
Značaj overe od strane javnog beležnika je izuzetno veliki. Overeni dokument je javna isprava od značaja kao dokaz, u tom smislu što overeni dokumenti uživaju pretpostavku tačnosti, pa je na strani koja pobija istinitost overenog dokumenta da dokaže suprotno, izvršni naslov, npr. u sistemima u kojima poveriočev dokument o dugu postaje izvršan automatski overom od strane notara, punovažan akt, npr. kada je overa javnog beležnika uslov za punovažnost nekog pravnog akta, univerzalni akt, s obzirom da dokument overen u jednoj zemlji shodno propisima o javnom beležništva uživa pravnu snagu overenog dokumenta i u drugim zemljama.
Postoje dva osnovna sistema organizovanja javnog beležništva – kao upravna delatnost u okviru organa uprave koje formira državna vlast (kod nas), i kao samostalna nezavisna delatnost koju obavljaju stručna lica kojima država priznaje i poverava posebna javnopravna ovlašćenja (u većini evropskih zemalja).
U sistemu javnog beležništva kao slobodne profesije, javni beležnik je osoba od javnog poverenja koja samostalno i nezavisno obavlja javne službu, pri čemu nastupa kao nepristrasni poverenik stranaka. Za razliku od advokata koji po pravilu zastupa jednu od stranaka, javni beležnik stručni poverenik svih stranaka koje pred njim istupaju. On je nepristrasan u odnosu na stranke iz razloga što nastupa u cilju javnog interesa, tj. obezbeđuje sigurnost pravnog prometa. Cilj njegovog učešća je da na stručan i kvalitetan način obezbedi punopravnost posla i time umanji mogućnost i potrebu vođenja sporova, po pravilu dugotrajnih i skupih.
U odnosu na državne službenike koji vrše overu u sistemu javnog beležništva kao upravnog organa, javni beležnik je po pravilu stručno lice čije kvalifikacije i iskustvo na poslovima javnog beležništva predstavljaju dodatnu sigurnost za stranke i pravni promet uopšte. Po pravilu, javni beležnik je lice sa završenim pravnim fakultetom, koja uz određeno radno iskustvo stiče pravo polaganja stručnog ispita, a po položenom ispitu stiče javnopravno ovlašćenje za obavljanje poslova javnog beležnika. Konačno, vršenje ove funkcije nosi veliku odgovornost što dodatno pojačava stepen pažnje lica koja je obavljaju. U tom smislu, javni beležnik je obavezan na čuvanje poslovne tajne, tj. držanje poverljivim svih podataka i saznanja do kojih dođe u vezi sa svojom službom. Takođe, javni beležnik odgovara za štetu koju strankama prouzrokuje povredom svoje službene dužnosti, odnosno propisa kojih je inače obavezan da se pridržava.
Uopšteno uzev, prednost organizovanja javnog beležništva kao nezavisne, samostalne profesije koju obavljaju privatna lica su eliminisanje troškova postojanja i održavanja sistema javnog beležništva kao državne uprave, podizanje kvaliteta usluge javnog beležništva s obzirom na visoke kvalifikacije i stručnost javnih beležnika, i povećanje pravne sigurnosti s obzirom na veliku odgovornost za vršenje takve dužnosti i ozbiljne direktne posledice u slučaju povrede dužnosti. Iz tih razloga, smatramo da treba doneti odgovarajuće propise kojima se funkcija javnog beležništva prenosi sa opštinskih sudova i opštinskih organa uprave na pojedince, uz propisivanje uslova koje takvi pojedinci treba da ispunjavaju kako bi dobili zvanje javnog službenika, a sve u cilju efikasnog i sigurnog obezbeđivanja prava građana i zaštitu javnog interesa kroz širenje tekovina demokratskog poretka i jačanje vladavine prava.
